KZM kleszczowe zapalenie mózgu szczepienia kleszcz

Sens szczepień przeciwko KZM

Poniżej znajdują się informacje z grupy "Szczepić czy nie? Rozsądnie o szczepieniach."
https://www.facebook.com/szczepkleszcz/posts/470350423138809?ref=notif&notif_t=notify_me https://www.facebook.com/351287104952090/photos/a.352195241527943.83880.351287104952090/849141068500022/?type=1&theater

Jest kampania:
 „Szczepimy! Zapobiegamy!” - Fundacja Aby Żyć ostrzega przez kleszczowym zapaleniem mózgu

https://www.facebook.com/szczepkleszcz
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/szczepimy-zapobiegamy-fundacja-aby-zyc-ostrzega-przez-kleszczowym-zapaleniem-mozgu-wideo#
https://www.facebook.com/pages/Fundacja-Aby-%C5%BCy%C4%87/155246747838390?fref=ts http://www.prozdrowie.pl/Artykuly/Zdrowie-A-Z/Odkleszczowe-zapalenie-opon/Jakie-sa-powiklania-po-KZM
http://szczepkleszcz.pl/sp_faq/jakie-sa-powiklania-po-kzm/


Robią wrażenie pisząc o 100% ochronie po szczepionce przeciwko KZM, że wcale nie lepiej zapobiegać ukąszeniom kleszczy bo można szczepić się przeciwko hehe....

Z drugiej strony straszą pisząc o powikłaniach:
"trwałe niedowłady i objawy neurologiczne, uszkodzenia poszczególnych nerwów dotykające ok. 25% chorych. Uszkodzenia słuchu są pozostałością kzm u 13% chorych. Tyle samo chorych objawia zaburzenia psychiczne, nawet zespoły psychoorganiczne. W lżejszej formie pojawiają się objawy nerwicowe, depresje, meteoropatie, nadmierna drażliwość oraz agresja wobec otoczenia. Często pozostaje ograniczona wydolność fizyczna, parkinsoidalne drżenia rąk, upośledzenie ruchów precyzyjnych rąk. Chorzy często twierdzą, że nawet bez utrwalonych objawów są „inni niż przed chorobą", co określić można jako charakteropatię."


Przypadków KZM rocznie jest w Polsce 150-250.
Ile przypadków boreliozy przeciwko której nie ma szczepień?
Choć KZM i borelioza to nie wszystko co można załapać od kleszcza, jest jeszcze anaplazmoza, babeszjoza, mykoplazmoza, bartonelloza i rozmaite  infekcje mieszane – kiedy kleszcz zaraża co najmniej dwoma rodzajami mikropasożytów. Są niezwykle skutecznymi roznosicielami (wektorami) dla patogenów (bakterii, riketsji i wirusów).
Kleszcze przenoszą ponad sto odmian różnego rodzaju wirusów i gatunków krętków i dlatego chorób jest znacznie więcej, ale uważa się, że około 30% kleszczy jest zakażonych boreliozą, a ledwo 4% KZM. Dlatego szczepienia definitywnie nie załatwiają kleszczowego problemu.

W Polsce na szczęście nie wszędzie występują kleszcze z KZM - warto poszukać aktualnych map na ten temat. Podkreślam jeszcze raz: tylko około 4% kleszczy jest nosicielami KZM.
Ukąszenie przez takiego kleszcze nie nie oznacza jeszcze zachorowania. Człowiek może się zarazić wirusem KZM także drogą pokarmową gdy pije surowe mleko od krowy, którą ugryzł kleszcz zarażony KZM albo je domowe (niepasteryzowane) masło czy serek. Okazuje się, że zdrowa agroturystyka też może stwarzać zagrożenie.

Nawet jeżeli zakażenie wirusem KZM stało się faktem to nie oznacza zachorowania na KZM. W ponad 70% organizm pokonuje wirusa samodzielnie. W 30% zakażenie może się objawić symptomami podobnymi do grypy. To też dowód, że układ odpornościowy pracuje, tylko nie wielka grupa z tych 30% może mieć problem.
Kleszczowe zapalenie mózgu rozwija się po okresie inkubacji, który trwa od 4 do 28 dni (średnio 8 dni). Przy zakażeniu drogą pokarmową okres wylęgania jest krótszy i trwa 3-4 dni.
Pierwsza faza choroby 1-8 dni (zwykle koło 4 dni) rozpoczyna się nagle i objawia się niecharakterystycznymi, grypopodobnymi objawami z towarzyszącą gorączką, bólami głowy oraz nudnościami i wymiotami.
Choroba kończy się na pierwszej fazie u 13-26% zakażonych.
U pozostałych zakażonych choroba rozwija się dalej. Po 1-33 dniach (średnio 8 dni) dobrego samopoczucia i braku objawów chorobowych KZM przechodzi w fazę neurologiczną. Pojawia się gorączka sięgająca 40˚C, silne bóle głowy, nudności, wymioty, objawy oponowe oraz bóle mięśni i stawów.
W zdiagnozowanych przypadkach KZM, czas hospitalizacji pacjentów wynosił 17 dni. Ponad połowa dochodzi do zdrowia niestety część pacjentów opuszcza szpital z trwałymi następstwami wymagającymi wieloletniego leczenia oraz rehabilitacji. W Polsce takich osób nie jest wiele, roczna liczba raczej mniejsza od liczby tych co trafili 6 w totka.

Kompletne szczepienie składa się z trzech dawek (około 120zł sztuka). Dwie pierwsze wykonuje się w regularnym odstępie od jednego do trzech miesięcy. Trzecie szczepienie należy wykonać przed następnym sezonem wzmożonych zachorowań na KZM. Ta ostatnia dawka kończy tzw. immunizację podstawową i zapewnia odporność poszczepienną na przynajmniej trzy lata. Aby ją podtrzymać należy po ok.3-5 lat przedłużyć ją za pomocą jednej dawki szczepionki.

Więcej ciekawych informacji z niemieckich stron na temat KZM:
https://www.facebook.com/groups/779018065479021/permalink/860744703973023/



Czy w szczepionce przeciwko KZM dla dzieci FSME-Immune jest tiomersal?

http://www.bfr.bund.de/.../fsme_impfstoffe_fuer_kinder.pdf

Ekspert radzi:
Po jakim czasie od pierwszego szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM) organizm nabiera odporności? Czy jest sens szczepić się późną wiosną, gdy sezon kleszczowy już trwa? Sprawa jest bardzo ważna - mamy wychodzącego kota, który w ciągu ostatnich dni dwa razy przyniósł na sobie "spacerującego" kleszcza.
"Zdecydowanie warto się zaszczepić. Kleszczy jest coraz więcej i spotkać je można nawet w miejskim parku. Szczepienie przeciwko KZM można przeprowadzić w dowolnym okresie. Z uwagi na rozpoczęty sezon kleszczowy warto skorzystać z trybu przyspieszonego szczepienia:
Schemat przyspieszonego szczepienia dla osób, które potrzebują szybkiego zabezpieczenia przez KZM, a na szczepienie zgłaszają się wiosną lub latem
1 dawka (termin dowolny)
2 dawka - 14 dni po pierwszej dawce lub 7 dni po drugiej dawce (w zależności od szczepionki)
3 dawka - od 5 do 12 m-cy po 2 dawce lub 21 dni po drugiej dawce (w zależności od szczepionki)
Dawka przypominająca po 12-18 miesiącach od ostatniego szczepienia, a następnie po 3-5 latach (niezależnie od szczepionki)
Odporności można się spodziewać najwcześniej po 14 dniach po podaniu drugiej dawki szczepionki, czyli maksymalnie po 28 dniach (lub 21 w zależności od producenta). Trzecia dawka wzmacnia odporność.
Schemat przyspieszony można zastosować przy standardowych szczepionkach przeciwko KZM dostępnych na rynku".
prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska



Okazuje się, że borelioza i KZM to nie wszystko: anaplazmoza, babeszjoza, mykoplazmoza, bartonelloza "Coraz częściej notuje się przypadki zachorowań ludzi powodowanych przez infekcje mieszane – kiedy kleszcz zaraża co najmniej dwoma rodzajami mikropasożytów."
http://www.forumakad.pl/archiwum/2007/02/29_nie_taki_kleszcz_straszny.html

Sporo info m.in. na temat larw tu http://portal.bioslone.pl/kleszczowe_zapalenie_mozgu_i_borelioza choć źródło dyskusyjne

"Jeśli w śliniankach kleszcz ma wirusy KZM, to przekazuje je natychmiast, tuż po naruszeniu ciągłości skóry. Bakterie boreliozy zwykle bytują w jelitach, jednak jeśli kleszcz w danym stadium już żerował i tylko chce ukończyć posiłek – one również będą już w śliniankach."
http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/urazy-wypadki/obalamy-mity-o-kleszczach_42278.html

Chyba nie ma szans zauważyć larwy:

". Każde z trzech kolejnych stadiów rozwojowych musi żerować. Larwy piją krew przez około 3 doby, nimfy
– 5 dób, a samice – nawet 11 dób i wypijają wówczas
ok. 4 ml krwi, zwiększając swoją objętość dwustukrotnie.
6. Są maleńkie – larwa kleszcza pospolitego ma ok. 0,5mm długości, nimfa 1,5mm, samica zaś jedynie około 5mm."

"•    Ryzyko zachorowania na KZM zależy głównie od stylu życia i aktywności, a nie od wieku.
•    Zachorowania notuje się we wszystkich grupach wiekowych: zarówno u dzieci i młodzieży, u osób dorosłych, a także u osób starszych
•   W zdiagnozowanych przypadkach KZM, czas hospitalizacji pacjentów wynosił 17 dni.
•    Blisko co drugi pacjent opuszcza szpital z trwałymi następstwami wymagającymi wieloletniego leczenia oraz rehabilitacji."
http://www.powiatbrzozow.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=366:kleszcze-czym-waciwie-s-i-gdzie-wystpuj&catid=38:zdrowie&Itemid=121

Czyli dla 70-120 polaków rocznie przygoda z KZM szybko się nie skończy :/









lokalizacja ważna
http://www.loswiaheros.pl/zdjecia/kleszcze_mapa_europy1.jpg
http://www.loswiaheros.pl/zdjecia/kleszcze_mapa_polski1.jpg
http://www.loswiaheros.pl/profilaktyka-podroznika/744-jak-sie-chronic-przed-kleszczami

"Załóż jasne ubranie wybierając się na spacer – po powrocie łatwiej będzie zauważyć kleszcze wędrujące po ubraniu w poszukiwaniu miejsca wkłucia. Lepiej jest założyć koszulę z długim rękawem, długie spodnie i kryte obuwie utrudniając pajęczakowi dostęp do skóry.
Sprawdź ubranie i usuń dostrzeżone kleszcze po powrocie ze spaceru. Zwracaj przy tym szczególną uwagę na miejsca, gdzie skóra jest delikatna: pachwiny, pępek, miejsca za uszami, zgięcia pod kolanami, owłosiona skóra głowy itp.
Dzieci, jeśli spędzają czas na powietrzu, oglądaj dwa do trzech razy dziennie. Jeśli jesteś właścicielem czworonoga również oglądaj go regularnie po powrocie ze spacerów"

http://urodaizdrowie.pl/kleszcze-jak-sie-chronic-choroby-i-srodki-zaradcze








"W czerwcu aktywność kleszczy jest największa"

Dr Ryszard Konior - Nie ma. Leczenie jest tylko objawowe. Trzeba uważać na kleszcze, bo kleszczowe zapalenie mózgu może prowadzić do śmierci lub pozostawić stałe następstwa neurologiczne. U dzieci przebiega łagodniej, najczęściej w postaci wirusowego zapalenia opon mózgowych.

Dr Ryszard Konior - KZM to jest choroba wywołana przez wirusa z gatunku flawi, który jest przenoszony przez kleszcze. Kleszcze są tylko pośrednikiem w tej chorobie, natomiast źródłem zakażenia są inne ssaki, głównie leśne. Nie każdy, kto jest ugryziony przez kleszcza ma pełne objawy chorobowe. Organizm jest w stanie zwalczyć to zakażenie w przeciągu kilku dni. Około 20-30% pacjentów ma drugi etap - po tygodniu do dwóch tygodni pojawiają się objawy neurologiczne.

http://www.radiokrakow.pl/poradniki/zdrowie/w-czerwcu-aktywnosc-kleszczy-jest-najwieksza/
Ekspert radzi:
"Kleszcze przenoszą wiele groźnych chorób: KZM, boreliozę, babeszjozę, anaplazmozę i inne. Są niezwykle skutecznymi roznosicielami (wektorami) dla patogenów (bakterii, riketsji i wirusów). Obecnie dostępne są szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Warto z nich skorzystać ponieważ kleszczy jest coraz więcej w całej Polsce i znacznie częściej zarażają KZM".
prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska"

"
W wypadkach drogowych ludzie giną poprzez urazy przy uderzeniach w samochód z lewego boku, prawego, przodu, tyłu i przy dachowaniu. Obecnie mamy tylko poduszki zabezpieczające przed śmiercią przy dachowaniu. Warto z nich skorzystać ponieważ wypadków jest coraz więcej więc coraz więcej dachowań.
"

serio to ma być recepta? Skoro jest tyle zagrożeń to receptą powinny być sposoby na unikanie spotkania z zarażonymi kleszczami, a nie zmniejszenie ryzyka na tylko jedną z możliwości...  i to w dodatku na możliwość nie najbardziej prawdopodobną. Widać w tej logice rękę sponsora.

z
https://www.facebook.com/szczepkleszcz/posts/470350423138809?ref=notif&notif_t=notify_me

http://szczepkleszcz.pl/baza-wiedzy/zapytaj-eksperta/






Czy do zakażenia dochodzi od razu po ugryzieniu przez kleszcza?
"Wirus KZM znajduje się w gruczołach ślinowych kleszcza, więc może nim zainfekować człowieka jeszcze przed spijaniem krwi. Najpierw kleszcz nacina naskórek, następnie wstrzykuje ślinę zawierającą środek znieczulający, a dopiero potem zabiera się do konsumpcji.
Człowiek może się zarazić wirusem KZM nie tylko przez ukąszenie, ale także drogą pośrednią - jeśli pije surowe mleko od krowy, którą ugryzł kleszcz zarażony KZM albo je domowe (niepasteryzowane) masło czy serek. Okazuje się, że zdrowa agroturystyka też może stwarzać zagrożenie. Zwierzęta nie chorują na KZM, są uodpornione.
Na szczęście układ immunologiczny człowieka radzi sobie na tyle dobrze z wirusami, że zakażenie nie oznacza jeszcze zachorowania. 70 proc. zakażeń wirusem KZM organizm pokonuje samodzielnie. W 30 proc. zakażenie może się objawić symptomami podobnymi do grypy. To też dowód, że układ odpornościowy pracuje. Ale jeśli sobie nie poradzi, dochodzi do choroby o niezwykle poważnych następstwach.
Kleszczowe zapalenie mózgu rozwija się po okresie inkubacji, który trwa od 4 do 28 dni (średnio 8 dni). Przy zakażeniu drogą pokarmową okres wylęgania jest krótszy i trwa 3-4 dni. Zakażenie przebiega dwufazowo: w pierwszej fazie wirus znajduje się we krwi, w drugiej dociera do ośrodkowego układu nerwowego. Pierwsza faza choroby rozpoczyna się nagle i objawia się niecharakterystycznymi, grypopodobnymi objawami z towarzyszącą gorączką, bólami głowy oraz nudnościami i wymiotami. Ta faza choroby trwa 1-8 dni (średnio 4 dni). Choroba kończy się na pierwszej fazie u 13-26% zakażonych.
U pozostałych zakażonych choroba rozwija się dalej. Po 1-33 dniach (średnio 8 dni) dobrego samopoczucia i braku objawów chorobowych KZM przechodzi w fazę neurologiczną. Pojawia się gorączka sięgająca 40˚C, silne bóle głowy, nudności, wymioty, objawy oponowe oraz bóle mięśni i stawów".
prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska  z https://www.facebook.com/szczepkleszcz/posts/470346006472584?ref=notif&notif_t=notify_me


"Dobra wiadomość jest taka, że kleszcz zwykle nie wkłuwa się od razu. Najpierw szuka dogodnego miejsca, co zajmuje mu (statystycznie) nie mniej niż godzinę. Najbardziej lubi miejsca z najcieńsza skórą, najcieplejsze i najmniej widoczne. U ludzi– pod kolanami, w łokciach, pod biustem, za uszami, pod pachami, w pachwinie. U psów- pachy i pachwiny, głowa (rejony uszu, pyska), szyja, grzbiet.

I dlatego najbardziej podstawowym i najprostszym działaniem prewencyjnym (poza ww) powinno być dokładne przeglądanie i "skanowanie" wałkiem nas i naszych psów, co godzinę (!), ze szczególnym uwzględnieniem newralgicznych miejsc."
https://www.facebook.com/351287104952090/photos/a.352195241527943.83880.351287104952090/849141068500022/?type=1&permPage=1



https://www.facebook.com/groups/779018065479021/permalink/857385924308901/





Pare faktów ze strony dr Rabe ze stowarzyszenia niemieckich lekarzy popierających indywidualną decyzję o szczepieniu.

1. Zgłoszone NOP, bardzo często ze strony układu nerwowego (arznei-telegramm 2007, 2002, 2001):
- drgawki, zapalenie rdzenia kręgowego ( Ipatti 2012, Bohus 1993)
- zapalenie opon mózgowych , zapalenie mózgu, porażenie mięśni oka, utrata węchu (Vodicka 2010)
-MS ( w Austrii oficjalnie uznany NOP)
-Guillain-Barré-Syndrom
- depresja

2. "W regionach o niższym ryzyku zakażenia KZM ryzyko NOP może być większe niż infekcja" (arznei-telegramm 2007)

3. Skuteczność szczepinia
- "pewne dowody dotyczące skuteczności szczepienia na podstawie badań z klinicznym punktem końcowym nie są dostępne" (arznei-telegramm 2007).
- pewne jest natomiast , że skuteczność szczepienia wymaga częstych dawek przypominjących- co 3 lata! (RKI. Jahrbuch 2003 und Jahrbuch 2004)
4. Epidemiologia
-KZM nie przenosi się z człowieka na człowieka
-w Niemczech RKI corocznie opracowuje mapy regionów ryzyka dla KZM na podstawie zgłoszonych przypadków zachorwań (www.rki.de). Niezależnie od tego producenci szczepienia opracowują własne, które prezentują na plakatch w miejscach publicznych np w aptekach. Na tych mapach widnieje oczywiście wyraznie więcej regionów ryzyka.(DÄ 2011).
-przy czym nawet mapy RKI nie zawsze są adekwatne do rzeczywistości i jako regiony ryzyka zaznczane są również obszary w których nigdy nie zanaotowano KZM (at 2007). I tak np w 18 (!) regionach zaznaczonych na mapie jako regiony ryzyka w przeciągu 3 lat nie odnotowano ani jednego przypadku KZM.(survstat 2015).
-nawet w tak nierzetelnie oznaczonych regionach ryzyka średnio maksymalnie 0,1- 5% kleszczy jest zakażonych wirusem (RKI 2011)
- w endemicznych regionach tylko 0,5- 6% społeczeństwa wykazuje przeciwciała na wirus KZM, co świadczy o przechorowaniu (DGPI 2000), co z kolei oznacza , że w nawet w endemicznych regionach tylko max 6% populacji zaraża sie KZM z czego 30% przechodzi je lekko, maksymalnie 10% (czyli w endemicznych regionach 0,05- 0,6%) rozwinie chorobe z objawami neurologicznymi
- RKI szacuje , że w przypadku ugryzienia przez kleszcza w regionach ryzyka , ryzyko zachorowania i rozwinięcia pełnej symptomatyki jest bardzo niskie .
- w Niemczech wśród dzieci poniżej 15 lat zanotowano w kolejnych latach następującą liczbę przypadków KZM:
2014 -13,
2013 -33,
2012 -10,
2011 -44
2010 -15

5. PRZEBIEG CHOROBY I POWIKLANIA :
-maxu 30% zarażonych dochodzi do objawów grypopodobnych
- max u 10 % zarażonych dochodzi do pełnego rozwoju choroby z objawami neurologicznymi. Z czego u 60% dochodzi do zapalenia opon mozgowych.
-do zapalenia mózgu dochodzi przede wszystkim u osób powyżej 30, 40 roku życia. Niekorzystne przebiegi prognozowane są u jeszcze straszych pacjentow. Jednak , nawet po ciężkich przebiegach pacjenci często dochodzą do pełni zdrowia (RKI 2011)
-u dzieci dominują przebiegi lekkie (DGPI 2000).
-" ciężkie przebiegi są obserwowane prawie wyłącznie u dorosłych. Co potwierdzają najnowsze badania "(RKI 2011).
- ciekawostka: niekorzystne przebiegi KZM u dzieci były zanotowane prawie wyłącznie tylko u tych dzieci , którym podano szczepienie pasywne ( czyli przeciwciała podane po zakażeniu w celu zwalczenia infekcji) albo u dzieci u których podejrzewano bakteryjne zapalenie opon mózgowych i poza antybiotykoterapią były leczone dodatkowo wysokimi dakami Dexamethasonu ( perparat kortyzonowy)

6. PROFILKTYKA
-profilaktyka ekspozycyjna tzn noszenie jasnych ubrań pokrywających jak największą powierzchnię ciała , stosowanie preparatów odstraszających
-dokładne kontrola ciała po pobycie w regionach ryzyka- wraz z długością ssania zwiąksza się ryzyko zakażenia (BfR 2003).
-szczepienie
http://www.impf-info.de/die-impfungen/fsme.html





prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska

"W Polsce zachorowania na KZM są rejestrowane od 1970 roku. Od roku 1993 jest to ok. 200-300 przypadków rocznie (zapadalność 0,5-0,9 na 100 000 mieszkańców) - i taki wskaźnik odnotowywany jest do dziś.

Ocenia się, że zachorowania na kleszczowe
zapalenie mózgu w krajach europejskich dotyczące dzieci stanowią 6-20% zachorowań dorosłych.

Małe dzieci są mniej eksponowane na ugryzienia kleszczy, ale wraz z wiekiem ryzyko to wzrasta. Chłopcy chorują częściej niż dziewczynki.

Liczba zachorowań u dzieci w Polsce jest z pewnością niedoszacowana. KZM często nie jest uwzględniane w diagnostyce różnicowej zapaleń OUN u dzieci ze względu na często inny przebieg kliniczny niż u dorosłych i trudności w dostępie do
badań diagnostycznych."

Czy dzieci chorują tak samo jak dorośli?

"Do rozwoju II fazy dochodzi u 5-30% dzieci z początkowo
nieswoistymi objawami gorączkowymi.

Choroba powraca jako gorączka i objawy sugerujące meningitis lub menigoencephalitis.

Liczne badania wskazują, że silny ból głowy, sztywność karku, rzadziej zmęczenie i wymioty występują tylko u ¾ dzieci. Mniejszy odsetek dzieci ma zaburzenia świadomości (od łagodnej apatii do senności) i objawy, takie jak drgawki, ataksja, drżenia, porażenia nerwów czaszkowych czy niedowład połowiczy.

Przebieg zapalenia opon mózgu u dzieci, mimo iż rzadszy niż u dorosłych, jest cięższy i wymaga leczenia na oddziale intensywnej terapii.

Zajęcie istoty białej i pnia mózgu jest wyjątkowo rzadkie u dzieci. W badaniach z udziałem dzieci szwedzkich wykazano, że dzieci prezentują niespecyficzne objawy świadczące o zapaleniu, co
utrudnia rozpoznanie.

Częściej prezentują objawy, takie jak podwyższona temperatura, ból głowy, zmęczenie i wyczerpanie. Małe dzieci mają większe trudności z werbalizacją objawów, co dodatkowo może utrudniać rozpoznanie. Dwufazowy przebieg choroby uważany za charakterystyczny jest względnie rzadki (20%), niemniej częstszy w wieku przedszkolnym (40%).

Jeśli wystąpią powikłania - tempo powrotu do zdrowia jest uzależnione od czasu rozpoznania choroby, przyjętego leczenia oraz predyspozycji własnych organizmu. Jednak jak pokazują statystyki około 2% przypadków KZM typu europejskiego może zakończyć się zgonem chorego."

2 komentarze:

  1. to sie nie szep. Ja mam w rodzinie przypadek ciotki z KZM - obecnie leży w hospiscjum, od 15 lat. Po kleszczu. Także tego. Powodzenia

    OdpowiedzUsuń
  2. A ja przypominam wszystkim, że po złapaniu kleszcza należy sprawdzić, czy nie złapało się przypadkiem boreliozy! Jeśli interesuje Cię diagnostyka, tu można trochę na ten temat poczytać.

    OdpowiedzUsuń

Proszę podawać źródła informacji. Chcę aby dyskusja była merytoryczna, krytyka mile widziana, ale spokojna i konstruktywna.
Przekleństwa, spam, atakowanie innych osób - takie posty będą usuwane.